Müharibədə müttəfiqlər, düşmənlər və bitərəflər olur. Amma bu qədər sərt deyil. Arada başqa, hər iki tərəflə diplomatik münasibələri mümkün qədər qoruyub saxlayanlar olur ; tərəflərlə bir qədər daha «cəsarətli» şəkildə – üzdə bir cür, arxada isə başqa cür münasibət saxlayanlar olur. Başqa müxtəlif çalarlar da olur.
Müharibə müttəfiqlərin dəstəyinə, bitərəflərin susqunluğuna, düşmənin potensialına uyğun şəkildə qurulur-aparılır, eləcə də bütün rəngdən və təhərdən olan tərəflərin münasibətləri nəzərə alınır. Bütün bunlar tündləşdirilmiş şəkildə hərbi əməliyyatlar sona çatana qədər davam edir. Hərbi əməliyyatların sonunda qarışıq bir mərhələyə daxil oluruq. Müttəfiqlər bu sülh danışıqları mərhələsində aydın mövqe bildirirlər, başqaları isə sürprizlərlə zəngin ola bilər. Müharibə zamanı açıq- aşkar bəyənmədiyimiz, bəyənə bilməyəcəyimiz mövqe daşıyıcısı olan dövlətlər sülh danışıqları prosesində ola bilər ki, bizim tərəfimizi tuta bilərlər.
Azərbaycan uğurlu hərbi kampaniya aparır, ordunun və cəmiyyətin ovqatı yüksəkdir. Yüksək ovqat qələbənin əhəmiyyətli faizi deməkdir. O deməkdir ki, bu hərbi kampaniyanın sonunda Azərbaycan yeni geosiyasi gerçəklik yaratmaq əzmində və imkanındar. Yeni geosiyasi gerçəklik o deməkdir ki, bizim bölgədə marağı olan dövlətlər hərbi əməliyyatların sonunda qalib tərəfin mövqeyini dəstəkləyəcəklər. Sabitlik tez yaransın deyə. Axı, geosiyasi sabitliyin qarantı gücdür.
Başqa bir məsələ də var ki, biz yeni geosiyasi gerçəklikdə ki, onu özümüz yaradırıq, özümüzü necə aparmaq istəyirik. Azərbaycan indi ərköyünlük edə bilər və etməlidir. Bu, yaxşı mənada ərköyünlükdür, qələbənin təminatı olan ərköyünlükdür. Amma axı biz həmişə ərköyünlük edə bilmərik. Azərbaycanı təmin edən sülh nə deməkdir ? O deməkdir ki, bizimlə müahribə aparan ölkə ölkəmizin ərazi bütövlüyünü tanıyır, bizim coğrafiyaməzda siyasi və hətta ictimai iddialarını dəfn edir, bundan sonra özünün daxili siyasi həyatında bizim ərazilərimizi nəzərdə tutan hər hansı platforma, diskussiya imkanlarını rəva görmür. Məsələ beləcə bitir.
Bundan sonra bizim bir dövlət olaraq və cəmiyyət olaraq dünyaya açılma mərhələmiz başlayır. Burda da bir-birinin davamı kimi yaxın əv uzaq strategiyalar var.
Yaxın strategiya onu nəzərdə tutur ki, müharibədən sonra Azərbaycanın həm işğaldan qurtarılan ərazilərinin abadlaşdırılması və həyat üçün yararlı hala gətirilməsi üçün böyük dəstəyə ehtiyacımız olacaq. Uzaq strategiyamız isə Azərbaycan dövlətinin regional gücə çevrilməsi, yalnız Cənubi Qafqazın deyil, daha geniş siyasi coğrafiyanın tərtib edilməsində indi ağlımıza gələn və gəlməyən (gələcəkdə gerçəyə çevriləcək) layihələrin icrasında əsas rola iddia etməkdir. Yoxsa, indi əldə etdiyimiz qələbə başqa mərhələlərdə və başqa zamanlarda ya çox kövrəkləşə bilər, ya da itirilə bilər. Biz daim güclənməkdə olan bir sistemə çevrilməliyik və özümüzü buna hazırlamalıyıq. Cəmiyyət olaraq da, fərdlər olaraq da missiyamız, qayğılarımız, tərzimiz dəyişməlidir və dəyişir.
Dünyanı idarə edən güc mərkəzlərinə yaxın olmalıyıq. İndi bizim tərəfimizdə görünməyən tərəflərlə də müharibədən sonrakı mərhələdə özümüzün strateji məqsədlərimiz naminə tərəfdaş olmalıyıq. İndiki hərbi kampaniya dövründə bizimlə müttəfiq olmayanlar bizim strateji düşmənlərimiz deyil, strateji rəqiblərimiz və ya əleydarlarımız da deyil. Onlar indi bizim tərəfimizdə deyilllər, amma yeni mərhələdə bizim onlarla ortaqlığımız həm bizim üçün, həm də onlar üçün zərurətə çevriləcək və biz bu zərurətin yaranmasında maraqlı olmalıyıq.
(Bu məsələlərlə bağlı daha geniş araşdırmalar olacaq, ölkəmizin ağıllı strateqləri- politoloqları var və onlar bu detaları yazıb ortalığa qoyacaqlar).
Demək istədiyim budur ki, bu hərbi əməliyyatlar mərhələsində xoşumuz gələn və ya xoşumuz gəlməyən ölkələrin siyahısına (Türkiyə – Azərbaycan tandemindən başqa) çox da bənd olmayın, onlar daimi deyil. Ən ciddi seçim dünyanın hansı blokunda simpatiya qazana bilməyimizlə bağlı olacaq.
Bizim müharibəmiz və qələbəmiz Azərbaycanın daxil olduğu coğrafiyada münasibətləri dəyişmir, o münasibətləri şəffaflaşdırır və bizim xeyrimizə doğru meylləndirir. Yəni, qələbə bizim üçündür, onun möhkəmləndiril məsi bizim qayğımızdır və bu prosesin nəticəsi strateji ağlımızın ölçüsündən asılı olacaq.
